Velo Grablje – lawendowe serce wyspy Hvar

Lawenda jest jednym z niepisanych symboli Chorwacji. Niemalże na każdym kroku możemy ją nabyć, w przeróżnej formie. Olejki, wody perfumowane, suszone kwiaty, miód czy kosmetyki – lawenda jest wszędzie. Nam, zapach lawendy kojarzy się wyłącznie z Chorwacją, nie z Prowansją. Każdy kto interesował się Wyspą Hvar wie, że nazywana jest lawendową wyspą. Istnieje miejsce, które można nazwać lawendowym sercem Hvaru. To niewielka wieś Velo Grablje, znajdująca się około 10 kilometrów na wschód od miasta Hvar.

Czy wiecie, że mariaż lawendy z Chorwacją, na skalę przemysłową trwa od niecałego wieku? Prawdopodobnie, gdyby nie splot nieszczęśliwych wydarzeń, lawendowa przygoda potoczyłaby się zupełnie inaczej. Na początku XX wieku, winnice na Hvarze zaatakowane zostały przez szkodnika, mszycę Filoksera winiec, które zniszczyły większość upraw.

Kilka słów o Velo Grablje

Do Velo Grablje możemy dostać się trzema drogami. Pierwsza prowadzi z miejscowości Selca kod Starog Grada, do której skręcamy przed tunelem. Druga droga prowadzi od miasta Hvar przez miejscowość Brusje. Trzecia, najkrótsza i zdecydowanie najciekawsza, prowadzi przez kanion, rozpoczynający się na wysokości miejscowości Milna. Droga przez kanion jest kręta i wąska, jazda na trzecim biegu to standard, co jest bardzo męczące dla podróżujących. Ale warto!

Początki Velo Grablje sięgają XV wieku jednak tereny te były już zamieszkiwane dużo wcześniej. Znajdziemy tam dwa kościoły: kościół św. Vida, zbudowany w stylu starochorwackiej architektury z IX – XII wieku, oraz kościół św. Kuzmy i Damjana zbudowany w 1886 roku w miejscu budowli z XVI wieku. Wewnątrz znajdują się malowidła ścienne z 1913-1914 roku.

Nieopodal Velo Grablje znajduje się opuszczona wioska Malo Grablje.

Velo Grablje to miejsce wyjątkowe, pamiętające czasy wielkiego dobrobytu jak i niemalże upadku. Obecnie mieszka tam kilka lub kilkanaście osób. Wioska ożywa na dwa dni, na przełomie czerwca i lipca.

Największa produkcja lawendy w Dalmacji

To właśnie do Velo Grablje, w 1928 roku przybyli profesor Antun Bradanović oraz agronom Frano Tabain, którzy zachęcali mieszkańców Malo Grablje i Velo Grablje do przestawienia się na uprawę roślin leczniczych, w tym rozmarynu i lawendy. Początkowo, mieszkańcy byli nastawieni sceptycznie do uprawy lawendy. Dopiero finansowy sukces Bartula Tomičića, sprawił, że zmienili swoje zdanie o tej aromatycznej roślinie. W tym okresie, wieś Velo Grablje stała się największym producentem oleju lawendowego w Dalmacji. Tomičić uznawany jest za prekursora uprawy lawendy na Hvarze.

W drugiej połowie XX wieku, największym producentem oleju lawendowego w Dalmacji Lorenco Tudor, nazwany „Królem lawendy”. Były to lata świetności dla Velo Grablje, którego mieszkańcy nazywali wioską miliarderów.

W 1974 roku, Chorwacja (a dokładniej Hvar) była ósmym, największym producentem lawendy na świecie. Kilka lat później komunistyczna władza, poprzez dewaluację cen, doprowadziła do migracji mieszkańców Velo Grablje do miast. Za pieniądze, zarobione na lawendzie, mieszkańcy Velo Grablje zakupili tereny nad Adriatykiem i przerzucili się na działalność turystyczną, która stała się bardziej dochodowa.

Wielki pożar i koniec lawendowego snu

Pod koniec lat 80-tych tereny Velo Grablje prześladowały liczne pożary, które niszczyły uprawy lawendy. Najgorszy w skutkach był pożar w 1997 roku, który strawił ponad 95% całej uprawy lawendy Velo Grablje. W latach świetności, destylacja olejku lawendowego trwała kilka, a nawet kilkanaście dni, przez 24h/dobę. Obecnie destylacja zajmuje jeden, dwa dni. Poniżej znajduje się zdjęcie z lat 50-tych, przedstawiające uprawę lawendy w Velo Grablje.

Zbiór lawendy na Hvarze – 1970 rok

Hvar – Korona rozmarynu

Zanim na Hvarze prym zaczęła wieść lawenda, w XVIII i XIX wieku wyspa znana była z największych upraw rozmarynu.

Festiwal lawendy w Velo Grablje

Festiwal lawendy w Velo Grablje odbywa się na przełomie czerwca i lipca. Organizowany jest przez stowarzyszenie Pjover, które, poprzez festiwal, przywraca pamięć o latach świetności Velo Grablje i produkcji lawendy. Robią to świetnie! Podczas festiwalu, na straganach możemy kupić lokalne produkty, takie jak np. miody (lawendowe, rozmarynowe, szałwiowe), oliwę z oliwek, „destylaty”, wino i naturalne kosmetyki. Podczas festiwalu odbywają się koncerty, a także pokazy zbioru lawendy.

W dniach festiwalu, do Velo Grablje organizowany jest transport z miasta Hvar.

Muzeum lawendy

Podczas festiwalu mamy możliwość zwiedzenia muzeum lawendy, w którym zgromadzone zostały narzędzia i maszyny wykorzystywane dawniej przy zbiorach i dalszej obróbce lawendy i innych rolin leczniczych.

Destylacja olejku lawendowego i rozmarynowego

Podczas festiwalu odbywa się również destylacja olejku lawendowego i rozmarynowego, która trwała kilka godzin. Warto jednak poświęcić ten czas. To właśnie proces destylacji oraz chęć powąchania świeżego i naturalnego przyciągnęła nas do Velo Grablje. Tylko Ci, którzy mieli przyjemność powąchać świeży olejek lawendowy, prosto z destylatora, wiedzą o czym piszemy.

Destylarnia powstała w 1902 roku. Wewnątrz znajdują się dwie destylarnie, jedna do rozmarynu, druga do lawendy.

Jak dojechać do Velo Grablje