Kiedy myślimy o historycznych kontaktach Polski z Chorwacją, często skupiamy się na wydarzeniach z ostatnich dwóch stuleci. Tymczasem wzajemne relacje sięgają znacznie głębiej w przeszłość, a jednym z najciekawszych ich świadectw jest podróż Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” przez Dalmację pod koniec XVI wieku.
Radziwiłł – magnat, mecenas sztuki i zapalony podróżnik – pozostawił po sobie niezwykle szczegółowe zapiski ze swojej wyprawy do Ziemi Świętej, w których znaczącą część poświęcił opisom miast dalmatyńskiego wybrzeża. Jego obserwacje stanowią nie tylko fascynującą lekturę, ale są też bezcennym źródłem wiedzy o ówczesnej Dalmacji, jej mieszkańcach i zwyczajach.
Sprawdź również legendę o Radziwille jeżdżącym saniami po Dubrowniku!
Przygotowania do podróży
W 1582 roku Mikołaj Krzysztof Radziwiłł „Sierotka”, po otrzymaniu błogosławieństwa papieskiego, wyruszył w swoją słynną podróż do Ziemi Świętej. Trasa przez Dalmację nie była przypadkowa – w XVI wieku był to jeden z najbezpieczniejszych szlaków do Palestyny, wiodący przez tereny kontrolowane przez Republikę Wenecką i przyjazną podróżnym Republikę Raguzy.
Na dalmatyńskim wybrzeżu
Według „Peregrynacji”, pierwszym większym przystankiem na dalmatyńskim wybrzeżu był Zadar (ówczesna Zara). „Sierotka” szczegółowo opisał fortyfikacje miasta, które uznał za imponujące, a szczególną uwagę poświęcił kościołowi św. Symeona ze słynną złotą arką.
Jego zapiski zawierają również barwne opisy lokalnych winnic i gajów oliwnych, których produkty stanowiły ważny element eksportu do Polski.
REKLAMA
Pobyt w Dubrowniku
Najbardziej szczegółowe opisy dotyczą pobytu w Dubrowniku. Radziwiłł był pod wrażeniem niezależności miasta i jego umiejętności balansowania między potęgami – Wenecją i Imperium Osmańskim. W swoich zapiskach zawarł dokładne obserwacje systemu rządów Republiki Dubrownickiej, opisał rozbudowane fortyfikacje miejskie, które uznał za godne podziwu, a także przedstawił fascynujący obraz życia codziennego mieszkańców oraz organizacji handlu morskiego i funkcjonowania portu.
Szczegółowe obserwacje
„Sierotka” wykazał się niezwykłą spostrzegawczością w swoich opisach. Jego szczegółowe notatki obejmowały organizację straży miejskiej w Dubrowniku oraz przemyślny system zaopatrzenia miasta w wodę, włączając w to słynny akwedukt.
Szczególną uwagę poświęcił zwyczajom handlowym kupców dubrownickich oraz skomplikowanym relacjom między różnymi grupami religijnymi zamieszkującymi miasto.
Kontakty dyplomatyczne i handlowe
Pobyt Radziwiłła nie ograniczał się do turystycznych obserwacji. Jako przedstawiciel jednego z najpotężniejszych rodów Rzeczypospolitej, odbył szereg spotkań z władzami miasta, co zostało udokumentowane w archiwach dubrownickich, włącznie z zapiskami o wymianie podarunków dyplomatycznych.
Podczas swojego pobytu w Dubrowniku zawarł również istotne umowy handlowe, które dotyczyły importu win dalmatyńskich do Polski, organizacji tranzytu towarów z Lewantu przez port dubrownicki oraz wymiany tekstyliów i przypraw.
REKLAMA
Obserwacje przyrodnicze i kulturowe
Szczególne zainteresowanie Radziwiłła wzbudziło lokalne środowisko naturalne. W „Peregrynacji” zawarł szczegółowe opisy śródziemnomorskiej roślinności oraz lokalnych metod uprawy winorośli. Jego uwagę przykuły również tradycyjne techniki połowu ryb oraz sposoby konserwacji żywności stosowane przez mieszkańców wybrzeża.
Wpływ na późniejsze kontakty
Podróż „Sierotki” wywarła znaczący wpływ na relacje polsko-dubrownickie. Jego szczegółowe opisy zainspirowały innych polskich magnatów do podróżowania tą trasą, przyczyniając się do rozwoju handlu między Rzeczpospolitą a Dubrownikiem.
Wzmocniły również pozycję kupców dubrownickich w Polsce, a same zapiski stały się cennym źródłem wiedzy o XVI-wiecznej Dalmacji.
Dziedzictwo literackie
„Peregrynacja do Ziemi Świętej” Radziwiłła zyskała status jednego z najważniejszych dzieł literatury podróżniczej XVI wieku. Fragmenty poświęcone Dalmacji mają szczególną wartość historyczną, gdyż zawierają opisy miast i zabytków, które później uległy zniszczeniu.
Tekst dokumentuje życie codzienne w miastach dalmatyńskich, przedstawiając perspektywę zewnętrznego obserwatora na lokalne zwyczaje, a także dostarcza cennych informacji o ówczesnych szlakach handlowych i podróżniczych.
Współczesne znaczenie
Współcześnie zapiski „Sierotki” stanowią nieocenione źródło wiedzy o XVI-wiecznej Dalmacji. Jego obserwacje są wykorzystywane przez historyków do rekonstrukcji życia codziennego epoki, pomagają archeologom w lokalizacji dawnych budowli, wspierają badaczy stosunków międzynarodowych w zrozumieniu ówczesnej dyplomacji, a etnografom pozwalają lepiej poznać dawne zwyczaje i tradycje regionu.
Podróż Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” przez Dalmację stanowi fascynujący przykład tego, jak przedstawiciele polskiej magnaterii nie tylko podróżowali po Europie, ale także dokładnie obserwowali i dokumentowali odwiedzane miejsca.
Jego zapiski, łączące w sobie cechy dziennika podróży, traktatu geograficznego i relacji dyplomatycznej, pozostają bezcennym źródłem wiedzy o XVI-wiecznej Dalmacji i wzajemnych kontaktach polsko-chorwackich.
Bibliografia
- Radziwiłł, M.K. (1607). Peregrinacia ABO Pielgrzymowanie Do Ziemie Świętey […]. Kraków: W drukarni Szymona Kempiniego.
- Kupisz, D. (2017). „Radziwillowie jako podróżnicy w XVI-XVII wieku” [w:] Oblicza podróży. Warszawa: DiG.
- Zdjęcie: Državni arhiv Dubrovnik
