Zabytki UNESCO w Chorwacji. Materialne i niematerialne dziedzictwo kultury Chorwacji uznane przez UNESCO

Chorwacja, będąca stosunkowo niewielkich rozmiarów, kryje w sobie niezwykle wiele skarbów na skalę światową, zarówno tych materialnych jak i niematerialnych. Wiele z nich znalazło się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Zabytki UNESCO w Chorwacji

Na licie światowego dziedzictwa UNESCO znajdują się następujące obiekty usytuowane w Chorwacji:

Park Narodowy Jezior Plitwickich

Park Narodowy Jezior Plitwickich (Nacionalni Park Plitvička Jezera) na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO został wpisany w roku 1979. Powstał w roku 1949, choć próby objęcia tego terenu ochroną podejmowano już w latach dwudziestych XX wieku, a same jeziora chronione były już w roku 1928. Park obejmuje 19,5 ha powierzchni, przy czym jeziora zajmują zaledwie… 1%!

Zabytkowe centrum Splitu wraz z Pałacem Dioklecjana

Zabytkowe centrum Splitu wraz z Pałacem Dioklecjana także zostało wpisane na Listę w roku 1979 a następnie w 2000. Pałac Dioklecjana zbudowano na przełomie III i IV w., a jego ruiny rozrzucone są po całym mieście.

Turyści często liczą na to, że znajdą jeden konkretny budynek – jak płac, to pałac, a potem wracają do domu i mówią, że żadnego pałacu nie widzieli. Tymczasem poruszając się po Splicie trzeba mieć świadomość, że znaczna część jego starówki, czyli pewien obszar z siatką ulic i placów, to właśnie pozostałości zabudowy pałacowej. Tak: kawałek współczesnego Splitu to po prostu część domostwa cesarza Dioklecjana. Powstała w latach 295-305 rezydencja posadowiona została na prostokątnych fundamentach o rozmiarach 214 na 181 metrów, miała mury obronne dochodzące miejscami do 26 metrów wysokości i 2 m grubości, 16 baszt i cztery bramy.

Dawne mauzoleum Dioklecjana, strzeżone przez sfinksy i lwy, pod koniec VII wieku przekształcono w średniowieczną katedrę. Pozostała część zabytkowego zespołu obejmuje kościoły romańskie z XII i XIII w., umocnienia średniowieczne, XV-wieczne pałace gotyckie oraz pałace renesansowe i barokowe.

Stare Miasto w Dubrowniku

Stare miasto w Dubrowniku to kolejna atrakcja wpisana na Listę w roku 1979 roku oraz 1994. Dubrownik, zwany Perłą Adriatyku, to jedyne miasto-państwo wschodniego Adriatyku, które w minionych wiekach miało zasoby, aby rywalizować z Republiką Wenecką. Jego przepiękna spójna stylistycznie starówka kryje w sobie niezliczone zabytki sakralne i świeckie.

Imponujące monstrualne mury obronne wraz z basztami podziwiać można nie tylko z daleka – można nimi obejść starówkę dookoła, podziwiając z góry jej trzewia oraz ciągnącą się po horyzont skrzącą się taflę Adriatyku. Główny deptak miasta, czyli ulica Stradun (Plača) to dawna fosa oddzielająca północną i południową część miasta. Wybrukowana wyślizganymi do granic możliwości kamieniami, w sezonie pusta bywa tylko nad ranem. Życie na dubrownickiej starówce tętni niemal przez całą dobę… W ostatnich latach Dubrownik przyciąga miłośników serialu „Gra o tron”.

Bazylika Eufrazjusza w Poreču

Wczesnochrześcijański kompleks bazyliki św. Eufrazjana (Eufrazjusza) w Poreču – na Listę UNESCO trafił w roku 1997. W rzeczywistości jest to katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, jednak wszyscy w Poreču mówią, że chodzą na msze do bazyliki.

Obiekt powstał, jak głosi tradycyjny przekaz, na miejscu męczeńskiej śmierci św. Maura. Najpierw miał formę prostego kościółka, w którym przechowywano relikwie świętego, a w VI w. biskup Eufrazjan wydał decyzję, aby na jego miejscu zbudować okazalszą świątynię z przylegającym do niej kompleksem budynków. Bazylika kryje m.in. bizantyjskie mozaiki.

Stare Miasto w Trogirze

Zabytkowe miasto Trogir zostało wpisane na Listę w roku 1997. Trogirska starówka to swego rodzaju staromiejska wysepka, która ma 450m długości i do 300m szerokości. Nazywa się ją Małą Wenecją albo „zamkiem na wodzie”.

Od stałego lądu oddzielona jest Fošą i małym mostkiem, a od wyspy Čiovo – Kanałem Trogirskim i Mostem Čiovskim. Przy krótkiej, ale bardzo szerokiej promenadzie kotwiczą przepiękne jachty, katamarany i statki wycieczkowe. Szachownicowy układ ulic starego miasta w Trogirze pochodzi jeszcze z okresu hellenistycznego.

Katedra św. Jakuba w Šibeniku

Katedra św. Jakuba w Šibeniku na Liście UNESCO jest od roku 2000. To jeden z najważniejszych zabytków architektury renesansu w obszarze wschodniego Adriatyku i dobitny dowód na przepływ koncepcji architektonicznych i estetycznych między północnymi Włochami, Dalmacją i Toskanią w XV i XVI w.

Kiedy rozpoczynano budowę katedry w 1402 roku, Šibenik należał jeszcze do Wenecji. Za prace odpowiadał Giorgio Orsini Sebenico, przez Chorwatów nazywany Jurajem Dalmatincem, autor portalu Pałacu Dożów w Wenecji oraz 74 (źródła podają też liczby 71 i 72) głów wyrzeźbionych na ścianach katedry, które przedstawiają nie tylko współczesnych mu znamienitych mieszkańców miasta, ale i jego zwykłych obywateli.

Katedra w Šibeniku jest największym na świecie kościołem zbudowanym wyłącznie z kamienia.

Równina Stari Grad

Równina Stari Grad (Starigadsko polje) na wyspie Hvar – dopisana do Listy w roku 2008. To rolniczy obszar, którego struktura nie uległa zmianie od IV w. p. n .e., kiedy to Grecy z Paros założyli tu pierwsze kolnie oraz miasto Faros (Pharos/Paros), dające początek dzisiejszemu miastu Stari Grad.

Na Równinie Starigradskiej można zobaczyć kamienne murki świadczące o dawnym geometrycznym systemie podziału ziemi, którym posługiwali się starożytni Grecy. Przetrwał on ponad 24 wieki w praktycznie nienaruszonym stanie.

Stećak

Stećci (stećak), czyli kamienie nagrobne na średniowiecznych cmentarzach, rzeźbione głównie w wapieniu i przedstawiające rozmaite symbole świeckie i religijne, motywy roślinne i zwierzęce, sceny turniejów rycerskich.

Robiono je od połowy XII wieku do początków wieku XVI. Stećci zlokalizowane są w dwóch chorwackich nekropoliach: w osadzie Cista Velika około 55 km na wschód od Splitu i w miejscowości Dubravka godzinę jazdy na południe od Dubrownika.

Poza Chorwacją znajdziemy je także w Bośni i Hercegownie, Czarnogórze, Serbii. Na Listę UNESCO trafiły w 2017 roku.

Fortyfikacje weneckie z XV-XVII wieku

Fortyfikacje weneckie z XV-XVII w we Włoszech, Chorwacji i Czarnogórze, rozciągające się na przestrzeni ponad 1000 kilometrów. Chorwacka część fortyfikacji obejmuje system obronny Zadaru i twierdzę św. Mikołaja w Šibeniku. Twierdza zbudowana jest na planie trójkąta.

Od stałego lądu dochodzi się do niej mostem w formie drewnianego trapu, który przerzucono do wyspy Školjić, a następnie płycizną ku samej twierdzy.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO w Chorwacji

Niematerialne dziedzictwo kultury Chorwacji uznane przez UNESCO obejmuje:

Bećarac

Bećarac – przyśpiewki wokalno-instrumentalne charakterystyczne dla obszaru Slawonii, Baranii i Srjemu. Prowadzi je dwóch wiodących śpiewaków, układając słowa w tradycyjne lub będące doraźnym komentarzem społecznym dziesięciozgłoskowe rymowane dwuwiersze, które trzeba zaimprowizować i zaśpiewać według tej samej melodii złożonej z dwudziestu czterech taktów – bez przerwy, jeden po drugim.

Sztuka ta wymaga nie tylko głosu jak dzwon i doskonałej dykcji, ale także poczucia humoru i wyczucia chwili. Przyśpiewki takie usłyszeć można np. na weselach czy podczas występów kabaretowych.

Dwugłos interwałowy Istrii i Chorwackiego Przymorza

Dwugłos małych interwałów Istrii i Chorwackiego Przymorza – unikalny typ dwugłosowego śpiewu ludowego wspieranego przez tradycyjne instrumenty muzyczne. Charakteryzuje się on skomplikowaną techniką wokalną oraz współbrzmiącymi zakończeniami lub zakończeniami w interwale oktawy.

Dwugłosowi mogą towarzyszyć flet, fujarka, gajdy przypominające nasze dudy lub tambura – tradycyjny, strunowy instrument szarpany, podobny do kobzy lub mandoliny.

Śpiewanie w klapie

Śpiewanie w klapie (Klapsko pjevanje) – pieśń inicjuje jeden śpiewak, do którego dołączają pozostałe głosy, dzięki czemu uzyskuje się efekt polifonicznego śpiewu a capella. Pierwotnie utwory wykonywało od 5 do 8 śpiewaków, obecnie klapa może być męska, żeńska bądź mieszana.

W klapie śpiewa się głównie o morzu i miłości, a pieśni są pełne melancholii.

Ojkanije

Ojkanije – charakterystyczny wibrujący sposób śpiewania, który usłyszeć jeszcze można w lądowej części Dalmacji i w wioskach położonych w paśmie górskim Welebit. Na Liście UNESCO od 2010 roku.

Karnawałowy pochód dzwonników z miasteczka Kastav

Coroczny karnawałowy pochód dzwonników (zvončari) z miasteczka Kastav – pochód mężczyzn przebranych w owcze skóry, rozmaite maski i ozdoby na głowach, opasanych przepaskami z małymi i większymi dzwonkami. Tradycja kultywowana jest nieprzerwanie od XIX wieku, ale korzeniami sięga nieco głębiej.

Wiosenny pochód królowych z Gorjanu

Coroczny wiosenny pochód królowych z Gorjanu – w Zielone Świątki miejscowe kobiety obchodzą wioskę „uzbrojone” w szable. Orszak dziesięciu dziewczyn „królowych” z białymi wiankami na głowach i dziesięciu dziewczyn „królów” ubranych po męsku i z kapeluszami na głowach jest echem dawnych rytuałów przejścia, przygotowujących dziewczęta do zamążpójścia.

Legenda głosi też, że w czasie tureckiego oblężenia kobiety z Gorjan przebrały się za mężczyzn i z szablami w dłoniach przegnały osmańskich żołnierzy.

Obchody dnia św. Błażeja, patrona Dubrownika

Obchody dnia św. Błażeja, patrona Dubrownika – obyczaj praktykowany od X wieku rozpoczyna się wypuszczeniem gołębi w święto Matki Bożej Gromniczej, w wigilię dnia świętego Błażeja. Na maszt przed kościołem pod jego wezwaniem wciągana jest symbolizująca świętego flaga.

W tym dniu przez Stradun, główny deptak starówki, sunie uroczysta procesja z pozłacanym posągiem św. Błażeja, który w dłoniach trzyma makietę miasta.

Nieme koło

Nieme koło – taniec w kręgu bez akompaniamentu muzycznego. Uważaj się, że najstarsze nieme koło pochodzi z miejscowości Vrlika. U swych źródeł mogło ono być wyrazem protestu wobec okupujących kraj najeźdźców, którzy zabraniali ludziom odtwarzania regionalnej muzyki do tańca.

Procesja Za Krzyżem na wyspie Hvar

Procesja “Za Križem” (Za Krzyżem) na wyspie Hvar to wielkopostny obyczaj kultywowany od ponad 500 lat. W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek, wśród blasku świec i religijnych pieśni, z miejscowości Jelsa, Pitve, Vrisnik, Vrbanj, Svirče i Vrboska wyrusza pochód wiernych, którzy pokonują ponad dwudziestokilometrową trasę od parafii do parafii.

Sinjska Alka

Turniej rycerski w Sinju (Sinjska Alka) odbywa się od 1715 roku dla upamiętnienia zwycięstwa mieszkańców nad wojskiem osmańskim.

Rzemiosło piernikarskie północnej Chorwacji

Rzemiosło piernikarskie północnej Chorwacji (Zagrzeb, Karlovac, Varaždin, Samobor, Koprivnica i Marija Bistrica). Szukasz doskonałej pamiątki? Piernikowe serce to jest to!

Sztuka koronkarska

Koronkę klockową wykonują kobiety w Zagorju w Lepoglavie, gdzie odbywa się Międzynarodowy Festiwal Koronki. Koronki na Pagu są wykonywane igłą, a na wyspie Hvar koronka powstaje z włókien agawy.

Sztuka wyrobu tradycyjnych drewnianych zabawek

Sztuka wyrobu tradycyjnych drewnianych zabawek obejmująca tereny gminy Bistrički i Stubički Laz, Tugonica, Turnišće, Kumrovec, Gornja Stubica i Marija Bistrica w okolicy Zagorju. Wytwarza się je z lokalnego drewna, głównie lipowego, klonowego, wierzbowego i bukowego.

Hodowla koni lipicańskich

Hodowla koni lipicańskich, czyli lipicanów. Pierwsze konie lipicańskie w Chorwacji zostały wyhodowane około 1700 roku w Terezovacu (dzisiejsze Suhopolje) niedaleko Viroviticy. Dziś hodowane są m.in. w Đakovo.

Dieta śródziemnomorska na liście UNESCO

I na koniec, tradycyjnie, smaczek! Za niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości UNESCO uznała także dietę śródziemnomorską! Wpisu na listę dokonano w 2010 roku, a wnioskowały o niego Chorwacja, Cypr, Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia i Włochy.

Jak czytamy na stronie Polskiego Komitetu ds. UNESCO:

Dieta śródziemnomorska jest sposobem odżywiania się, który nie zmienił się w czasie i przestrzeni. Jej podstawowe składniki to oliwa z oliwek, zboża, owoce świeże lub suszone, ryby, nabiał i mięso w ograniczonych ilościach oraz wiele ziół i przypraw, a wszystko popijane winem lub naparami ziołowymi, zależnie od tradycji związanej z religią. Ale dieta (z greckiego diaita, czyli sposób życia) znaczy o wiele więcej niż tylko jedzenie. Sprzyja kontaktom społecznym, ponieważ wspólne posiłki stanowią podstawę obyczajowości i obrzędów świątecznych. Dzięki niej powstał ogromny zbiór wiedzy, pieśni, przysłów, opowiadań i legend. Opiera się na poszanowaniu ziemi i różnorodności biologicznej. Zapewnia zachowanie i rozwój tradycyjnej działalności i rzemiosła związanego z rybołówstwem i rolnictwem.